ขันติ

ขันติ เป็นคุณธรรมที่ประเสริฐสูงส่ง


        ขันติ หมายถึง ความอดทน อดกลั้นต่อความทุกข์ทั้งทางกาย ทางวาจา และทางใจ เช่น อดทนต่อสภาพของปัจจัยความร้อนหรือความเย็น อดทนต่อความทุกขเวทนาของร่างกายเมื่อเจ็บป่วย อดทนต่อคำด่า คำดูหมิ่น และอดทนต่อความโลภ ความโกรธ ความหลง นั่นคือ ความอดทน อดกลั่น ต่อความทุกข์ทรมานทั้งทางร่างกาย และจิตใจ

 ขันติ ความอดทน มีความแตกต่างระหว่างความอดกลั้น คือ

1. ความอดทน หมายถึง การระงับอารมณ์ และความรู้สึกที่มีต่อผลจากปัจจัยภายนอกหรือภายใน ด้วยจิตที่เข้มแข็ง (ตีติกฺขาขันติ)

2. ความอดกลั้น หมายถึง การระงับหรือการควบคุมกิริยาหรือการกระทำอันมาจากปัจจัยภายนอกหรือปัจจัยภายในที่มากระตุ้นอารมณ์ และความรู้สึก (อธิวาสนฺขันติ)

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ. ปยุตโต) ได้ให้ความหมายขันติ ในประเด็นสำคัญ 4 ประเด็น ได้แก่

1. ขันติ หมายถึง ความอดทน ความอดกลั้นต่อความลำบาก ตรากตรำที่มาจากปัจจัยทางด้านทางกายภาพ เช่น อดทนต่อสภาพอากาศร้อน อดทนต่อสภาพอากาศหนาว อดทนต่อความหิวกระหาย และความเหนื่อยล้า

2. ขันติ หมายถึง ความอดทน ความอดกลั้นต่อความเจ็บปวดทางกาย เช่น การเจ็บปวดปาดแผลมากเพียงใดก็ยังไม่ร้องฟูมฟายออกมา

3. ขันติ หมายถึง ความอดทน ความอดกลั้นต่อความเจ็บใจอันเกิดขึ้นทางจิตใจ เช่น วาจาเสียดสี เสียดแทง ถ้อยคำ ด่าหยาบคาย คำกล่าวล่วงเกินให้เกิดความเสียหาย สร้างความขุ่นเคืองใจด้วยประการต่างๆ

4. ขันติ หมายถึง ความอดทน ความอดกลั้นต่อมารทางจิตที่บีบคั้นด้วยราคะ โทสะ โมหะ เป็นต้น ที่คอยโน้มน้าวชักนำให้จิตใจให้ไหลไปตามกระแสแห่งกิเลสในทางที่ผิด หรือมีผลเสียต่อตนเอง และผู้อื่น การอดทน อดกลั้นต่อกิเลสนั้น ย่อมนำพาเพื่อบรรลุตามเป้าหมายสูงสุดแห่งชีวิตที่ดีงาม

กรมการศาสนา ได้อธิบายไว้ในหลักธรรมของฆราวาส 4 ว่า ขันติ (อดทน) ได้แก่ การระงับความต้องการทางใจของตนเพื่อไม่ได้ตามต้องประสงค์ รู้จักทนไว้เมื่อไม่ได้รับสิ่งที่ต้องการ ด้วยการรู้จักอดทน และอดกลั้นไม่แสดงอาการประพฤติที่ไม่ดีอันจะมีผลร้ายต่อตนเอง และผู้อื่น

ความสำคัญของขันติ

         ขันติความอดทน เป็นคุณธรรมที่มีความสำคัญพื้นฐานของการดำเนินชีวิตเพื่อที่จะให้มนุษย์เรามีความเข้มแข็ง สามารถปรับตัวให้เข้ากับธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และสังคมได้ รวมทั้งเป็นพื้นฐานที่ทำให้มนุษย์สามารถพัฒนาตนเองไปสู้เป้าหมายสูงสุดในชีวิต โดยความสำคัญแบ่งได้ ดังนี้

1. ความสำคัญในระดับบุคคล

         ปุถุชนเราจำเป็นต้องใช้ขันติ เป็นพื้นฐานในการพัฒนาตนเองในทุกๆ ด้าน เพราะถ้าขาดขันติ ความอดทนแล้ว การพัฒนาจะไม่มีทางสำเร็จได้ แม้แต่ผู้ที่พัฒนาตนเองจนได้รับการยกย่องว่า เป็นมหาบุรุษ ยังต้องมีขันติ เป็นคุณธรรมประจำตัว 10 ประการ คือ

1. ทมะ คือ การฝึกฝนตนให้อยู่ในธรรมอยู่เสมอ

2. สังยมะ คือ การสำรวมระวังกาย วาจา ใจ ให้ประพฤติอยู่ในธรรมเสมอ

3. ขันติ คือ ความอดทน

4. สังวร คือ การสำรวมกาย วาจา และใจ ไม่ให้คล้อยตามในสิ่งที่เป็นอัปมงคล

5. นิยมะ คือ การเห็นชอบในบุญกุศล

6. อโกธะ คือ การหักห้ามความโกรธ

7. อวิหิงสา คือ การไม่เบียดเบียนผู้อื่น

8. สัจจะ คือ ความซื่อสัตย์ ทั้งกาย วาจา และใจ

9. โสเจยยะ คือ การมั่นรักษากาย วาจา และใจให้สะอาด บริสุทธิ์

10. เมตเตยยะ คือ การยึดมั่นในเมตตา

2. ความสำคัญในระดับครอบครัว และสังคม

         บุคคลผู้เป็นฆราวาส คือ เป็นบุคคลผู้มีเหย้ามีเรือน มีครอบครัว ซึ่งเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า คฤหัสถ์นั้น จะเป็นคนมีฐานะมั่นคง เป็นฝั่งเป็นฝา มีครอบครัวอยู่เย็นเป็นสุขตามวิสัยของชาวบ้านทั่วไป ซึ่งจะต้องเรียนรู้ และปรับปรุงตัวเองด้วยการปลูกฝังคุณธรรมในจิตใจ พร้อมยึดมั่น และถือปฏิบัติตามธรรมของฆราวาสมั่นคง คือ มีคุณธรรมสำหรับการครองเรือน หรือที่เรียกว่า ฆราวาสธรรม 4 ประการ คือ

– สัจจะ คือ ความซื่อสัตย์ และจริงใจต่อกัน

– ทมะ คือ การรู้จักข่มจิตหรืออารมณ์ของตน

– ขันติ คือ ความอดทน

– จาคะ คือ การรู้จักสละหรือบริจาคสิ่งของหรือทรัพย์สินของตนแก่ผู้อื่น

3. ความสำคัญในระดับประเทศชาติ

3.1 ทำให้ประเทศชาติมีความมั่นคง

         ขันติความอดทนนี้สามารถทำให้ประเทศชาติมีความมั่นคงเป็นเอกราชได้ เพราะว่า ขันติ ความอดทน เป็นหัวใจสำคัญของรั้วของชาติ คือ ทหารผู้ทำหน้าที่ปกป้องอธิปไตยของชาติให้ปลอดภัยจากอริราชศัตรู

 เจ้ากรมยุทธศึกษาทหารบก (โชติ)ได้อธิบายไว้ดังนี้

         ความอดทนเป็นสิ่งสำคัญของทหาร เพราะกองทัพประกอบขึ้นกับทหารเป็นบุคคลก่อน แล้วจึงจัดขึ้นเป็นพวก เป็นหมู เป็นหมวด ซึ่งรวมเป็นหน่วยทหารขนาดใหญ่ขึ้นตามลำดับ ความทรหด อดทนของทหารทุกๆ คน ย่อมนำมาซึ่งความเข้มแข็งของกองทัพ

         ฉะนั้น ทหารทุกคนจึงต้องมีร่างกายแข็งแรงสามารถทนต่อความยากลำบากได้ทุกชนิดสามารถทนความตรากตรำ คือ อดทนต่ออากาศหนาว อากาศร้อน เหลือบยุง อดทนต่อการบุกป่า ปืนเขา อดทนต่อการเดิน การวิ่ง การเดินทางไกลในถิ่นทุรกันดาร อดทนต่อการยกขนแบกของหนัก อดทนต่อการยิงต่อสู้กับข้าศึก ตลอดจนการปะทะต่อสู้กันในระยะประชิดชนิดต่อสู้กันตัวต่อตัว ถ้าทหารในกองทัพขาดความอดทน ร่างกายไม่สมบูรณ์ ทนทานต่อสิ่งต่าง ๆ ดังกล่าวมาแล้วไม่ได้ หรือเกิดอาการเจ็บป่วยขึ้น เพราะร่างกายอ่อนแอเสียแต่แรก กองทัพนั้นก็กลายเป็นกองทัพที่อ่อนแอไม่มีสมรรถภาพที่จะสู้รบกับข้าศึกได้ โดยเหตุนี้ความอดทนจึงเป็นสิ่งสำคัญของทหาร และจำเป็นจะต้องมีการฝึกความอดทนไว้ตั้งแต่ในยามปกติ จึงจะสามารถปฏิบัติหน้าที่ของทหารให้บรรลุผลสำเร็จได้

3.2 ทำให้สังคมประเทศชาติสงบสุข

         นอกจากขันติความอดทนจะเป็นคุณธรรมสำหรับครอบครัว และรั้วของชาติแล้ว ขันติความอดทนยังเป็นคุณธรรมที่ทำให้สังคมส่วนรวมภายในประเทศมีความสงบสุขอีกด้วย เพราะขันติ ความอดทนเป็นองค์ประกอบในราชธรรม

สำหรับขันติที่มีต่อพระราชาหรือผู้นำ ถูกกล่าวถึงใน ทศพิธราชธรรม 10 ประการ คือ

1. ทาน คือ การให้หรือการบริจาคทรัพย์สิน

2. ศีล คือ การประพฤติด้วยความดีงาม

3. ปริจจาคะ คือ ความสละในความต้องการทางอารมณ์ของตน ด้วยการสละกำลัง และความรู้เพื่อประโยชน์แก่คนหมู่มาก

4. อาชชวะ คือ ความซื่อตรง ทั้งต่อผู้อื่น และหน้าที่การงาน

5. มัททวะ คือ ความอ่อนโยน ด้วยความีอัธยาศัยที่ดีต่อผู้อื่น

6. ตบะ คือ คือ การบำเพ็ญเพียรในธรรมเพื่อละซึ่งกิเลส

7. อักโกธะ คือ ความไม่โกรธหรือโมโหร้าย

8. อวิหิงสา คือ การไม่เบียดเบียนผู้อื่น

9. ขันติ คือ ความอดทน

10. อวิโรธนะ คือ การไม่ประพฤติผิดในธรรมทั้งทางกาย วาจา และใจ

4. ความสำคัญในระดับมนุษยชาติ

         ขันติความอดทน เป็นคุณธรรมสำคัญยิ่งชาวโลก เพราะเป็นก่อเกิดของคำ ว่า “มหาสันติภาพ” ทำให้ชาวโลกได้พบสัจจธรรมแห่งชีวิต และได้สัมผัสกับความสุขที่แท้จริง กล่าวคือ ขันติ ความอดทนนี้ เป็นหนึ่งในบารมี 10 ที่พระโพธิสัตว์ หมายถึง ท่านผู้ที่จะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า ต้องบำเพ็ญบารมีความดีอันยิ่งยวด 10 ประการ

ประโยชน์ของขันติ

         ขันติ ความอดทน เป็นคุณธรรมที่ประเสริฐสูงส่ง และทรงคุณประโยชน์อย่างยิ่ง ผู้มีขันติ ความอดทนเป็นคุณธรรมประจำใจ หรือมีขันติเป็นคุณสมบัติบุคลิกภาพเฉพาะตัว ย่อมได้รับประโยชน์หรืออานิสงส์ มีประโยชน์ คือ มีความอดทนต่อความลำบากทั้งทางจิตใจ และร่างกาย ทั้งนี้ ความอดทน หรือขันติย่อมเป็นปัจจัยให้การทำงาน การดำเนินชีวิตให้สำเร็จ ไม่เสียสติสัมปชัญญะ และยังเป็นปัจจัยไม่ให้ประพฤติผิดพลาดด้วยอำนาจแห่งกิเลส

คุณค่า และประโยชน์ของขันติในมงคล 38 ประการ

– เป็นมหากุศลให้แก่ตนเอง และผู้อื่น

– เกิดความสามัคคีในหมู่คณะ

– ผู้คนรักใคร่ เอ็นดู

– ไม่มีภัยหรือศัตรูมาย่ำกราย

– ชีวิตประจำวันอยู่เย็นเป็นสุข

– ยังผลประโยชน์ต่างๆให้แก่ตน (ปรากฏผลเลิศ)

– ได้ขึ้นชื่อว่า บัณฑิต

– จิตใจมีความตั้งมั่นต่อสิ่งที่กระทำ

– เกิดความขยัน จิตมีความเยือกเย็น สุขุม

– เป็นพรหมวิหาร

– ถึงนิพพานสุดท้าย

เทคนิคการสร้างขันติ

– ปิดหูซ้ายขวา

– ปิดตาซ้ายขวา

– เข้าหูซ้าย ทะลุหูขวา

– พูดไปสองไพเบี้ย นิ่งเสียตำลึงทอง

– เอาหูไปนา เอาตาไปไร่

         ความอดทน  จึงเป็นตบะอย่างยิ่ง  ที่จะทำให้เป็นผู้ที่มีทั้งขันติบารมี  วิริยบารมี  ศีลบารมี  เนกขันบารมีและปัญญาบารมี  ซึ่งเป็นรากฐานนำไปสู่ความเต็มเปี่ยมบารมี ทั้ง 10ทัศ  เอาชนะกิเลสมาร ได้ในที่สุด